Da pequena Ponteceso (Galicia) á grande Lima (Perú)

Este ano recentemente finiquitado do 2023, o presidente- director da Fundación Ricardo Pérez e Verdes e do Museo Etnolúdico de Galicia (MELGA) respectivamente e a súa esposa Lola Roel vicepresidenta e patroa da devandita fundación, desprazáronse no seu período de vacacións, ao país andino do Perú, aproveitando tamén a conmemoración, o día 31 de decembro, dos 50 anos (Vodas de Ouro) da súa ligazón matrimonial.

O motivo da visita á devandita nación suramericana era, sen dúbida, cumprir unha viaxe pendente que desde facía algúns anos tiña en mente, por coñecer a devandita cultura, estaba seguro que era unha das máis atractivas e apaixonadas que me faltaban por coñecer, ademais de ser un dos contidos da materia de Historia, impartida polo noso director na Facultade de Ciencias do Deporte e a Educación Física, da Universidade da Coruña, cuxa temática era “Os antigos pobos precolombinos: Os xogos e deportes no mundo preincaico e incaico”, sen deixar por suposto de lado, pero xa coñecidas por Ricardo hai algúns anos como as civilizacións aztecas e mayas. Outros intereses no desprazamento foi o estudo “in situ” da cultura lúdica e inmaterial da civilización inca, os seus lugares de actuación, a adquisición de pezas e xoguetes para o fondo museístico, realizar intercambios futuros con diferentes museos do país, contactar coas institucións e con profesionais do ramo cultural e lúdico e por suposto, turisticamente “patear” as grandes poboacións e os seus monumentos máis destacados.

Non cabe dúbida que en todos os momentos da nosa estancia na devandita terra, a información dada, a todos os peruanos e non peruanos (brasileros, mejicanos, xaponeses, americanos, colombianos, etc…) a través dos folletos das nosas entidades (tamén do noso pobo de Ponteceso), foron repartidos a todas aquelas as persoas, que compartían as mesmas inquietudes que nós (profesores, persoal de hoteis, guías, directores e empregados dos museos, participantes en excursións etc.)/ etc.). Quero sinalar que curiosamente debese levar moitos máis xa que ao final non tivemos suficientes folletos e iso que a cantidade superaba os 100 dípticos.

As cidades visitadas foron: Lima, Paracas, as illas Ballesta, as liñas de Naza, Arequipa, o lago Titicaca, Puno, Cuzco, o Val Sacro e o Machi-Picchu. En cada zona visitada tratábase, por suposto, en profundar nas culturas máis antigas, chamadas pre-incaicas, como as famosas Moche, Vicús, Chimú, Huari, Chavín e Tiahuanaco, ademais da cultura Inca en xeral, todas elas situadas ás cidades citadas.

Ademais das visitas a monumentos arquitectónicos, grandes templos, adoitadas fortalezas, parques naturais, inmensas chairas para a celebración de festivais rituais e deportivas, tamén compaxinamos as nosas andanzas polos grandes museos do país, por exemplo, o Museo Nacional da Cultura Peruana; Museo Larco; Museo das Artes Tradicións e Populares; Museo Etnográfico; Museo Inka, etc. e non podía faltar a visita ao Instituto Peruano do Deporte. Tiven a ocasión de reunirme cos directores do Museo Larco (sen dúbida o mellor) e do Instituto Peruano do Deporte Andrés Álvarez e Rubén Darío Trujillo respectivamente, para expoñerlle o noso traballo e convidarlles a que visitasen, algún día, o noso pequeno e modesto MELGA. Unha das maiores desilusións tidas pola miña banda foi que en todo Perú non existise nin un Museo do Xoguete ou especificamente un sobre o Xogo e o Deporte como o noso galego e que non atopara ningún libro sobre xogos e deportes tradicionais Peruanos.

Tampouco faltaron os nosos desprazamentos polos mercadillos populares, centros artesanais, casas de antigüidades, almonedas, etc. tentando adquirir pezas e obxectos para os nosos fondos museísticos. Unha maleta baleira levada ás devanditas terras peruanas, ao regreso, como era de supoñer, veu a lume de biqueira. Foron ao redor dunhas 80 pezas entre as que destacan: buxainas, buxainas, husillos, baleros, frautas, quenas, ocarinas, bonecas, pajaritos, pelotas, boleadoras, pututu (buguina), instrumentos musicais de percusión, figuras de arxila con representacións diversas, o Ludo incaico (xogo de taboleiro parecido ao parchís), #etc….Pero sen dúbida desde que saímos do noso país, a nosa pretensión era conseguir unha figura ou escultura de arxila dun Chasqui e un caballito de Totora. Traballo custounos! Pero ao fin conseguíronse! . Todas estas pezas xa se atopan nas vitrinas da segunda sala do MELGA, as cales poden velas os futuros visitantes.

Cal era a causa do noso interese por estas dúas pezas? Primeiramente porque despois de tantos anos non as localizaba e segundo porque son puntos de partida histórico para a evolución de dúas das actividades deportivas modernas. Os chasquis foron os primeiros corredores de fondo e de substitucións coñecidas na antigüidade. Sen dúbida anteriores aos exipcios, fenicios, gregos etc. Eran os mensaxeiros do Inca, que percorrían máis de 5.000 quilómetros a pé e cuxa misión era levar as mensaxes e comunicarse con todo o vasto imperio andino da época. Cada un percorría 5 quilómetros a 4 minutos por quilómetro, a unha altura entre os 3.000 e 5.000 m. Vivian en tambos (albergues) e anunciaban a súa chegada ao tambo cun pututo ou buguina, pois non se podía parar ao entregar a substitución. Sen dúbida eran uns auténticos atletas e unha elite especial, seleccionados entre os mellores, tendo uns adestramentos moi duros. Pachucutec Inca Yupanqui implantou a organización dos chasquis.

Como anécdota contarei que os meus alumnos universitarios de Historia, crearon no INEF-Galicia unha revista titulada “O Chasqui” e segundo comentáronme á miña persoa algúns me coñecían co alcume do Chasqui, que en quechua significa “o que corre”, porque sempre ía rápido. A segunda peza adquirida é un caballito de totora, que son unhas plataformas ou barcas, confeccionadas a man e feitas de totora (xuncos), polo cal servían para desprazarse no lago Titicaca, como dicían eles, para “cabalgar sobre as ondas”. Sen dúbida son as primeiras táboas rudimentarias e antecedentes do moderno deporte do surf.

Finalmente, sen dúbida os dous roteiros máis importantes desta viaxe foi as visitas ao Val Sacro e ao Machu-Picchu, Patrimonio da Humanidade e unha das sete marabillas do mundo. Despois de moitas horas de subida para chegar a ambos os cumes, subindo e baixando escaleiras e máis escaleiras, pasadizos e vías estreitas, onde se atopaban o Templo do Sol e a antiga cidade inca, con gran esforzo e con falta de osíxeno por momentos (pola altura), finalmente púidose cumprir o obxectivo final. Impresionante e marabilloso! Indescritible!. Teño que dicilo, foi tan grande a emoción no que me atopaba alí, que algunha bágoa asomaron dos meus ollos. Por parte do guía solicitou a todo o grupo, un aplausos para este “jovenzuelo ochentón”, por non manifestar ningunha queixa en todos os traxectos realizados, en xornadas diferentes. Obxectivo: cumprido.

A pesar de atoparnos nalgúns momentos entre os 2.800 ata os 5.000 metros de altura, por sorte, non tivemos soroche, é dicir mal de altura, pois desde o primeiro día foi importantísimo, segundo as orientacións que se nos deron, alternar descanso e algunha axuda farmacolóxica en pastillas, infusións e follas de coca, a adaptación foi rápida e satisfactoria. Aínda que nos atopabamos no verán, época de choivas, o tempo deunos unha tregua e as choivas non apareceron e as temperaturas foron moi suaves para a época. Coñecemos o deserto, o mar e as súas illas, polo aire as liñas de Naza, as súas praias negras, os seus vales e as súas montañas, só faltounos a selva amazónica deste país. Todo o programado cumpriuse a machada.  Unha viaxe fantástica e memorable que ninguén debería perderse. Unha experiencia Inesquecible!